Fragmenty PROLOGU

FRAGMENTY TOMU I

[...]

Homo sapiens – jesteśmy!

Analiza genetyczna i dokładne badania skamieniałych szczątków Homo sapiens wskazują, że anatomicznie współcześni ludzie pojawili się około dwustu tysięcy lat temu. Od swoich przodków Homo sapiens różnił się wykształceniem guzowatości bródkowej, cofniętą twarzoczaszką, zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyższym wzrostem. Jego głównym atutem był rozwinięty, sprawny mózg i zdolność do artykułowania mowy.

Zanim przyjrzymy się człowiekowi, raz jeszcze zapytajmy, czemu to właśnie Afryka stała się kolebką rozwoju najlepszych modeli bio-botów? Niewątpliwie równikowe warunki klimatyczne sprzyjały niezwykle intensywnemu replikowaniu się bio-materii. Zaś w warunkach największej koncentracji i intensywności replikacji najłatwiej było o udaną mutację. Gęste skupiska materii zawsze niosą nadzieję na rozwój jej nowych form. Gdy odbywa się to w optymalnych warunkach otoczenia, mamy pewność rozwoju. Należy też pamiętać, że ewolucja nie jest ciągiem następujących po sobie jedynie udanych eksperymentów. Na odwrót, jest nieskończonym labiryntem ślepych zaułków, nieoczekiwanych zwrotów czy dróg okrężnych. Obrazem rozwoju gatunków, ich filogenezy, jest rozgałęzione drzewo, a nie szereg ogniw pojedynczego łańcucha. Dodatkową przyczyną udanych mutacji w Afryce mógł być fakt, że wiele gałęzi tego drzewa funkcjonowało równolegle, nawet jeszcze kilkadziesiąt tysięcy lat temu.

Milion osiemset tysięcy lat wstecz sawanny Afryki Wschodniej były zaludnione przez cztery odrębne projekty istot człowiekowatych. Oprócz masywnych australopiteków funkcjonowały tam trzy wydzielone z australopiteków gatunki pierwszych Homo. Zajmowały one lepsze miejsca w konkursie sprawności organizowanym przez siły Kosmosu. Milion lat temu australopiteki zaniknęły. Współcześni ludzie pochodzą od jednego z trzech gatunków Homo żyjących wówczas, lecz na razie z braku świadectw materialnych nie wiemy od którego. Dziś na Ziemi żyje tylko jeden gatunek człowieka, choć jeszcze dwadzieścia osiem tysięcy lat temu funkcjonowali koło nas neandertalczycy. Rozwijali oni zasługujące na szacunek społeczności o trudnym dziś do oceny potencjale wzrostu. Jakąś wskazówką może być fakt, że ich mózg był większy od naszego. Prawa ewolucji są jednak nieubłagane. Skoro jesteśmy, to musieliśmy wygrać w procesie odsiewania mniej udanych koncepcji. Być może siłą. Agresja głupszych, ale liczniejszych i zadziornych Homo sapiens mogła przyczynić się do wyginięcia neandertalczyków. A być może przez przypadek przywlekliśmy z Afryki do Europy, głównego skupiska neandertalczyków, jakąś nową chorobę, na którą nie byli uodpornieni?

Analizując rozwój bio-materii w Laboratorium №3 aż do momentu pojawienia się Homo sapiens, możemy zaobserwować wielokrotną ekspansję, lub jak niektórzy wolą radiację, najsprawniejszych na danym etapie ewolucji modeli bio-botów w przestrzeni całego bio-kosmosu. „Globalizacja” jest pojęciem znanym już od czasów pierwotnych bakterii. Jest procesem naturalnym i wręcz nieuniknionym. Także w przypadku Homo sapiens początkowy impuls przemienił się w „wybuch”. Obserwując prawidła rozwoju społeczności naczelnych, możemy sądzić, że przez długi czas populacja Homo sapiens na sawannach Afryki nie przekraczała liczby trzydziestu tysięcy. Na szczęście nie wytępił ich złośliwy wirus, ani nie zabiła długotrwała susza, choć co najmniej raz, liczba osobników mogła zmniejszyć się do niewyobrażalnie małej liczby dwóch tysięcy. Mimo wszelkich niebezpieczeństw mała grupka (grupki?) Homo sapiens wyruszyła około sto tysięcy lat temu w poszukiwaniu nowych terenów łowieckich. Nie mieli pojęcia o dzisiejszej geografii, więc zupełnie nie zdawali sobie sprawy, że jakieś 70 tysięcy lat temu dotarli do Chin, a 20 tysięcy lat później przedostali się na Nową Gwineę i do Australii. Do Europy zawitali gdzieś przed czterdziestoma tysiącami lat. Kolonizacja Ameryk udała się Homo sapiens dopiero około 25 tysięcy lat temu. Ekspansja Homo sapiens w skali globu była udana, jak zresztą wiele ekspansji poprzednich modeli bio-botów. Chociaż pierwotny zestaw genów tych wędrowców był taki sam, mutacje kolejnych pokoleń zamieszkujących różne strefy klimatyczne doprowadziły do adaptacji, przekładających się obecnie na zróżnicowanie rasy ludzkiej pod względem wzrostu, budowy ciała i koloru skóry. Nieprzypadkowo mapa rozmieszczenia kolorów skóry populacji, które przez ostatni czas nie przemieszczały się, pokrywa się z mapą nasłonecznienia.

Człowiek współczesny, pomimo olbrzymiego podobieństwa genetycznego z innymi naczelnymi (według niektórych mniej niż dwa procent niezgodności w stosunku do szympansa), wyróżnia się jednak znaczącymi adaptacjami w budowie ciała czy sposobie funkcjonowania organów wewnętrznych, ale przede wszystkim w oprogramowaniu układu sterowania. Całkowicie wyprostowana postawa i dwunożny chód wymusiły zmiany konstrukcji układu kostnego. Spłaszczona klatka piersiowa, poszerzona miednica, zanik ogona, wydłużone kończyny dolne czy wysmuklone stopy i skrócona czaszka pozwalały łatwiej utrzymać równowagę i w maksymalnym stopniu wykorzystać dwunożność. Około trzydziestu tysięcy receptorów ciepła i dwudziestu pięciu tysięcy receptorów zimna znajdujących się na twarzy, brzuchu, przedniej powierzchni ramion i przedramion oraz na opuszkach palców oraz dwa do pięciu milionów gruczołów potowych (znacznie więcej niż u innych naczelnych) służyło do bardzo sprawnej regulacji temperatury wewnętrznej, realizowanej poprzez wydzielanie potu. Prawdopodobnie ta adaptacja istotnie zmniejszyła owłosienie człowieczej skóry. Rozrośnięty kciuk zwiększył za to możliwości manipulacyjne dłoni, dając szansę wykorzystywania narzędzi.

Niezwykle istotną adaptacją była zmiana cyklu płodności u samic. Krótki okres rui, sygnalizowanej u naczelnych w chemicznych kanałach komunikacji za pomocą wydzielania feromonów czy kanałem wizualnym poprzez specyficzne zabarwienie narządów rodnych, został u człowieka zastąpiony niemal ciągłą aktywnością seksualną. Znakomicie zmieniło to zachowania ludzkich bio-botów. Kontakt seksualny został zindywidualizowany, a dobór partnerów oparty na długiej grze wstępnej, obejmującej wzajemną stymulację. Ciągła atrakcyjność seksualna samiczki scementowała długotrwałe związki kobiety i mężczyzny. Cechą wyraźnie różniącą Homo sapiens od innych modeli bio-botów są nie tylko związki łączące osobników płci męskiej i żeńskiej, ale niezwykle silne i długotrwałe więzi między rodzicami a dziećmi, trwające przez całe życie. Dotyczy to nie tylko matki, co jest typowe dla większości ssaków, ale i ojca, co jest już rzadko spotykane. Wynika to z wielkiej nieporadności ludzkich noworodków i niezwykle długiego okresu dojrzewania u dzieci. Nieporadność człowieka w momencie narodzin jest związana z tym, że przez ostatnie cztery miliony lat mózg człowieka powiększył się trzykrotnie, gdy tymczasem kanał rodny kobiety poszerzył się minimalnie. Ta sytuacja uniemożliwiła rozbudowę czaszki w łonie matki i stąd noworodek musiał się rodzić wcześniej niż powinien. Nasze pierwsze miesiące po porodzie to wciąż życie płodowe, które z konieczności spędzamy poza ciałem matki, aby móc powiększyć swój mózg bez szkody dla niej samej. Już matki Homo erectus zaczynały rodzić w bólach, z narażeniem swojego zdrowia i życia. W dużej mierze jednak to właśnie cierpienie porodu i nieporadność noworodków wiązała matkę z dzieckiem na długie lata. Dodatkowo oboje uzależnieni byli od pomocy ojca lub klanu, z którego pochodzili. Wzmacniało to tendencję do monogamii połączonej ze współdziałaniem szerszych grup społecznych, złączonych więzami krwi i wspólnotą interesów. Dla podtrzymania więzów uczuciowych między rodzicami nasz gatunek ma wbudowaną materialną motywację w postaci specyficznych doznań seksualnych.

Powstawaniu nowych gatunków towarzyszyło opanowywanie nowych umiejętności. Bio-boty modeli sapiens przestały ograniczać swe istnienie jedynie do zdobywania paliwa i rozmnażania w oczekiwaniu na udaną mutację biologiczną, która pozwoli im na „coś więcej”. Tym „czymś więcej” okazała się być w ich przypadku wytwórczość. To ewolucja technologii wytwarzania będzie decydowała o postępach najzdolniejszego modelu bio-botów w opanowywaniu Laboratorium №3. Pierwszymi wytworami człowieka, „wyprodukowanymi” około dwóch milionów lat temu, były proste narzędzia. Bardzo długo, aż do czasów ludzi współczesnych, narzędzia były jedynie przedłużeniem narządów biologicznych. Zmiana jakościowa nastąpiła, gdy narzędzia zaczęły być przekazywane. Zaś prawdziwy skok pojęciowy miał miejsce, gdy przekazowi i wymianie zaczęła podlegać technologia, czyli sposób wytwarzania narzędzi. To wyzwoliło zupełnie nowe pola aktywności. Co więcej, Homo sapiens zaczął tworzyć przedmioty, które przestały mieć ściśle utylitarny charakter. Ta „nadmiarowa” aktywność zaczęła podlegać ocenie według kryteriów estetycznych. W liczącej dwieście tysięcy lat historii człowieka, pierwsze materialne przejawy „nadmiarowej” aktywności nazwanej później „sztuką” (rzeźby, instrumenty muzyczne, rysunki, biżuteria) nie są starsze niż 50 tysięcy lat. [...]

 

WYBRANA LITERATURA

Literatura dotycząca zagadnień poruszanych w PROLOGU, nawet jeśli uwzględnimy głównie tę w języku polskim, jest nad wyraz obfita. Z tego powodu poniżej wykazane są jedynie podstawowe pozycje, które ukierunkowały narrację autora.

 

Andrzejewski T., Dusze Boga Re. Wśród Egipskich Świętych Ksiąg; Warszawa 1967

Ariès P., Człowiek i śmierć; Warszawa 1992

Bada J.L., How life began on Earth: status report; Earth Planet Sci. Lett. 2004, 226, 1-15

Bajan K., Badanie periodyzacji przesunięć ku czerwieni; Praca doktorska PAN, Warszawa 2005

Ball P., Masa krytyczna. Jak jedno z drugiego wynika; Kraków 2007

Barrow J.D., Kres możliwości. Granice poznania i poznanie granic; Warszawa 1998

Basham A.L., Indie; Warszawa 2000

Bateson P., Projekt życia. Jak rozwija się zachowanie; Poznań 2003

Benz A., Przyszłość Wszechświata; Poznań 2009

Bergson H., Dwa źródła moralności i religii; Kraków 2007

Bhaktivedanta Śwami Prabhupada, Śri Iśopananisad; Geneve 1977

Bibler W., Myślenie jako dialog; Warszawa 1982

Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów; Warszawa 1996

Black J., Słownik mitologii Mezopotamii; Katowice 1998

Blackmore S., Maszyna memowa; Poznań 2002

Bragg M., Gardiner R., Na barkach gigantów. Wielcy badacze i ich odkrycia od Archimedesa do DNA; Warszawa 2002

Braudel F., Gramatyka cywilizacji; Warszawa 2006

Brockman J. Matson K. red., Jak to jest? Naukowy przewodnik po Wszechświecie; Warszawa 1997

Bryson B., Krótka historia prawie wszystkiego; Poznań 2009

Calder R., t.I-II, Spadkobiercy. Opowieść o człowieku i stworzonym przez niego świecie; Warszawa 1972

Calvin W.H., Jak myśli mózg? Ewolucja w okamgnieniu. Warszawa 1997

Cameron R., Neal L., Historia gospodarcza świata; Warszawa 1996

Caroll S., Stąd do wieczności i z powrotem. Poszukiwanie ostatecznej teorii czasu; Warszawa 2011

Casti J.L., Kwintet z Cambridge. Owoc naukowej wyobraźni; Warszawa 2006

Ceram C.W., Bogowie, groby i uczeni; Warszawa 1958

Chang G.C.C., Buddyjska nauka o wszechcałości; Kraków 2010

Charap J.M., Objaśnianie wszechświata. Fizyka w XXI wieku; Warszawa 2005

Chojnacki A., Relief Nowoasyryjski; http://argonauci.info/content/view/29/1/ 2005

Churgin J., I co dalej? Rozmowy matematyka o tym, co może i czego nie może matematyka; Warszawa 1981

Clancy P., Brack A., Horneck G., W poszukiwaniu życia; Warszawa 2008

Coyne G. V., Heller M., Pojmowalny Wszechświat; Warszawa 2007

Czapliński M., Historia w datach; Warszawa 1997

Damasio A.R., Tajemnica świadomości. Jak ciało i emocje współtworzą świadomość; Poznań 2000

Darwin Ch., The Origin of Species; London 1985

Davies P., Bóg i nowa fizyka; Warszawa 2006

Davies P., Czas. Niedokończona rewolucja Einsteina; Warszawa 2002

Davies P., Kosmiczna wygrana. Dlaczego Wszechświat sprzyja życiu?; Warszawa 2008

Davies P., Kosmiczny projekt; Kraków 2014

Dawkins R., Samolubny gen; Warszawa 2007

Dawkins R., Ślepy zegarmistrz; Warszawa 1997

Debord G., Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu; Warszawa 2006

Dennett D.C., Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne; Warszawa 2008

Desselberger J., Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach; Bielsko Biała 2002

Dharma K., Mahabharata; Wrocław 2007

Dialogi konfucjańskie; Wrocław 1976

Diamond J., Trzeci szympans; Warszawa 1996

Dick S.J., Życie w innych światach. Dwudziestowieczna debata nad życiem pozaziemskim; Warszawa 1998

Dose K., The Origin of Life: More Questions Than Answers; Interdisciplinary Science Reviews, cilt 13, no. 4, 1988

Douglas Fields R., Drugi mózg. Rewolucja w nauce i medycynie; Warszawa 2011

Drossler R., Wenus epoki lodowej; Warszawa 1983

Dzik J., Dzieje życia na Ziemi; Warszawa 1997

Eliade M., Aspekty mitu; Warszawa 1998

Eliade M., Traktat o historii religii; Warszawa 2000

Ferry L., Człowiek-Bóg czyli o sensie życia; Warszawa 1998

Feynman R.P., Leighton R.B., Sands M., t.I-III, Feynmana wykłady z fizyki; Warszawa 1974

Feynman R.P., Wykłady z grawitacji; Warszawa 2006

Filipowicz S., Historia idei politycznych. Wybór tekstów tom II; Warszawa 2002

Frazer J.G., Złota gałąź; Warszawa 1978

Garreau J.; Radykalna ewolucja. Czy człowiek udoskonalony przez naukę i technikę będzie jeszcze człowiekiem?; Warszawa 2005

Gates E., Teleskop Einsteina. W poszukiwaniu ciemnej materii i ciemnej energii; Warszawa 2010

Godek J., Szlachetna Sanghata Sutra Dharmaparjaja; www.sanghatasutra.net

Godziski S., Porównawcza historia ustrojów państwowych; Kraków 2008

Górska T., Grabowska A., Zagrodzka J., red., Mózg a zachowanie; Warszawa 2000

Granet M., Cywilizacja chińska; Warszawa 1995

Greene B., Piękno wszechświata. Superstruny, ukryte wymiary i poszukiwanie teorii ostatecznej; Warszawa 2002

Greene B., Struktura kosmosu. Przestrzeń, czas i struktura rzeczywistości; Warszawa 2005

Greenspan S.I., Benderly B.L., Rozwój umysłu. Emocjonalne podstawy inteligencji; Poznań 2000

Gribbin J., Kosmologia; Warszawa 1998

Gribbin J., Kotki Schrödingera czyli poszukiwanie rzeczywistości; Poznań 1999

Gribbin J., Rees M., Kosmiczne zbiegi okoliczności. Ciemna materia, ludzkość i antropiczna kosmologia; Warszawa 1996

Gribbin J., W poszukiwaniu multiświata; Warszawa 2010

Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu; Warszawa 2004

Gubser S.S., Teoria strun bez tajemnic; Warszawa 2011

Gumilow L., Dzieje imperium perskiego; Warszawa 2004

Gumilow L., Śladami cywilizacji wielkiego stepu; Warszawa 1972

Haken H., Fizyka molekularna z elementami chemii kwantowej; Warszawa 1998

Hallam T., Ewolucja i zagłada; Warszawa 2004

Halpen P., Nasz inny Wszechświat. Poza kosmiczny horyzont i dalej; Warszawa 2014

Hames B.D., Biochemia. Krótkie wykłady; Warszawa 2005

Hawking S., Krótka historia czasu; Poznań 1996

Hawking S., Mlodinow L., Wielki projekt; Warszawa 2011

Hawking S., Teoria wszystkiego; Poznań 2002

Heller M., Czy fizyka jest nauką humanistyczną?; Tarnów 1998

Heller M., Kosmologia kwantowa; Warszawa 2001

Heller M., Ostateczne wyjaśnienie wszechświata; Kraków 2008

Heller M., Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświat; Warszawa 2003

Heller M., Życiński J., Matematyczność przyrody; Kraków 2010

Herzfeld M., Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie; Kraków 2004

Hingst W., Geny. Bomba zegarowa; Warszawa 1995

Hitchens Ch., Bóg nie jest wielki. Jak religia wszystko zatruwa; Katowice 2011

Hoffman A., Wokół ewolucji; Warszawa 1983

Hogan C.J., Mała księga Wielkiego Wybuchu albo kosmiczny elementarz; Warszawa 2003

Horgan J., Koniec nauki czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej; Warszawa 1999

Jakimowicz A., Zachód a sztuka Wschodu; Warszawa 1967

Jakimowicz M., Mitologia indyjska; Warszawa 1982

Jakubczak M., Między wiarą a gnozą. Doświadczenia mistyczne w tradycjach Orientu; Kraków 2003

Jakubczak M., Sankhja i joga: podstawy filozofii Patańdżalego; Wydawn. Oddz. Polskiej Akad. Nauk, 1999

Johnson P.E., Sąd nad Darwinem; Warszawa 1997

Kaku M., Hiperprzestrzeń. Wszechświaty równolegle, pętle czasu i dziesiąty wymiar; Warszawa 1999

Kane G., Supersymetria. Supersymetryczne cząstki i odkrywanie podstawowych praw przyrody; Warszawa 2006

Kania I., Tybetańska księga umarłych; Kraków 2009

Kinder H., Atlas historii świata tom I; Warszawa 1997

Kitchen E.A., Ramzes Wielki i jego czasy; Warszawa 2002

Kondratow A., Zaginione cywilizacje; Warszawa 1976

Kordys J., Mózg i zagadki; Warszawa 1991

Kosidowski Z., Gdy Słońce było bogiem; Warszawa 1973

Kossecki J., Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach; Katowice 2003

Krimsky S., Nauka skorumpowana?; Warszawa 2006

Kuckenburg M., Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma; Warszawa 2006

Kudelska M. tł., Upaniszady; Kraków 2004

Künstler M.J., Mitologia chińska; Warszawa 1981

Künstler M.J., Sprawa Konfucjusza; Warszawa 1983

Kurpiewski W., Nauka Buddy; Kraków 2004

Lachowicz K., Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej; Gdańsk 2004

Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów; Warszawa 2008

Langaney A., Clottes J., Guilaine J., Simonnet D., Najpiękniejsza historia człowieka; Warszawa 1999

Leick G., Mesopotamia; London 2001

Lem S., Golem XIV; Kraków 1981

Lem S., Okamgnienie; Kraków 2000

Lesch H., Müller J., Nasz Wszechświat; Warszawa 2004

Ley W., W niebo wpatrzeni; Warszawa 1984

Lincoln D., Kwantowa granica. LHC - Wielki Zderzacz Hadronów; Warszawa 2010

Lipińska J., Mitologia starożytnego Egiptu; Warszawa 1986

Lipiński E., Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne; Lublin 2009

Liu J., Wprowadzenie do filozofii chińskiej; Kraków 2010

Lo Kuan-czung, Dzieje trzech królestw; Warszawa 1972

Lovell J., Wielki mur chiński. Chiny kontra świat 1000 p.n.e.-2000 n.e.; Warszawa 2007

Macdougall D.; Zamarznięta Ziemia. Historia dawnych i przyszłych epok lodowcowych.; Warszawa 2008

Malkowski E.F., Przed faraonami. Tajemnicza prehistoria Egiptu; Warszawa 2006

Maniaczyk J. tł., Traktat sukcesyjny Asarhaddona króla Asyrii (681-669 p.n.e.); Poznań 1997

Masłowscy D.i W., Słownik mitologii świata; Kęty 2000

Mastalerz P., Elementarna biochemia; Wrocław 2009

McGrath A., Geny, memy i sens życia; Kraków 2008

McTaggart L., Pole. W poszukiwaniu tajemniczej siły Wszechświata; Warszawa 2009

Modelski G., Cities of the ancient world: an inventory (-3500 to -1200); Washington 1997

Moir A., Jessel D., Płeć mózgu; Warszawa 1998

Nieć M., Komunikowanie polityczne w społeczeństwach przedmasowych; Warszawa 2011

Nimitz G., Haibel A., Przestrzeń czasu zerowego. Tunelowanie kwantowe i prędkości nadświetlne.; Warszawa 2012

Olędzki J., Ludzie wygasłego wejrzenia; Warszawa 1999

Olmstead A.T., Perski ogień. Pierwsze starcie Wschodu z Zachodem; Warszawa 1974

Olson S., Mapowanie historii ludzkości; Poznań 2003

Oparin A.I., Origin of Life; (1936) New York, Dover Publications, 1953 (Reprint)

Penrose R., Droga do rzeczywistości; Warszawa 2004

Piwkowski W., Socjologia religii. Antologia tekstów; Kraków 2007

Popko M., Huryci; Warszawa 2005

Poppel E., Mózg tajemniczy kosmos; Warszawa 2005

Possehl G.L., The Indus Civilization: A Contemporary Perspective; Walnut Creek, California 2002

Postgate J.N., Early Mesopotamia. Society and economy at down of history; London - New York,1996

Prigogine I., Z chaosu ku porządkowi; Warszawa 1990

Rajski A., Zoologia. Część ogólna tom I; Warszawa 1997

Rajski A., Zoologia. Część systematyczna tom II; Warszawa 1997

Randall L., Ukryte wymiary wszechświata; Warszawa 2011

Rees M., Nasz kosmiczny dom; Warszawa 2006

Rees M., Tylko sześć liczb; Warszawa 2000

Reeves H., De Rosnay J., Coppens Y. Simonnet D., Najpiękniejsza historia świata. Tajemnice naszego pochodzenia.; Warszawa 1997

Ritzer G., Klasyczna teoria socjologiczna; Poznań 1992

Rollinson H., Early Earth systems: geochemical approach; Oxford 2007

Roux G., Mezopotamia; Warszawa 1998

Ryszkiewicz M., Ewolucja. Od Wielkiego Wybuchu do Homo sapiens; Warszawa 2000

Sachse J. tł., The Bhagavad Gita; Oxford - New York 1994

Sagan C., Kosmos; Poznań 1997

Sagan C., Rajskie smoki; Poznań 1998

Sagan C., Świat nawiedzany przez demony; Poznań 1999

Saggs H.W.F., Wielkość i upadek Babilonii; Warszawa 1973

Scott A., Schody do umysłu. Nowa kontrowersyjna wiedza o świadomości; Warszawa 1999

Scott M., Życie w Kosmosie; Wrocław 2006

Seremet R., Alchemia i moc medytacji; Białystok 2004

Skarga B., Granice historyczności; Warszawa 2005

Skweres E.M. tł., Nauka o bycie a sztuka życia. Transcendentalna medytacja; Konstancin 2003

Smolin L., Kłopoty z fizyką. Powstanie i rozkwit teorii strun, upadek nauki i co dale; Warszawa 2008

Snellgrove D., Richardson H., Tybet. Zarys historii kultury; Warszawa 1978

Southwood R., Historia życia. Od początków do dzisiaj i dalej …; Warszawa 2004

Steinhardt P.J., Nieskończony wszechświat. Poza teorię wielkiego wybuchu; Warszawa 2009

Stewart I., Cohen J., Wytwory rzeczywistości. Ewolucja umysłu ciekawego; Warszawa 2003

Stewart I., Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu; Warszawa 2001

Stępień M., Kodeks Hammurabiego; Warszawa 1996

Stiller R., Gilgamesz; Kraków 2008

Susskind L., Kosmiczny krajobraz. Dalej niż teoria strun; Warszawa 2011

Swanson C., The torsion field and the aura; Subtle Energies & Energy Medicine, Volume 19, Number 3; Page 43-89; 2008

Sy-ma Tsien, Syn smoka. Fragmenty zapisków historyka; Warszawa 2000

Szuwalska I., Bhagawadgita; Warszawa 2005

Tattersall I., Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e.; Warszawa 2010

The tale of Sinuhe and other ancient Egyptian poems 1940-1640 B.C.; New York,1997

Toffler A., Trzecia fala; Warszawa 1997

Trajdos T., Matematyka dla inżynierów; Warszawa 1981

Trefil J., Czy jesteśmy niepowtarzalni? Fenomen ludzkiego umysłu; Warszawa 1998

Trepka A., Życie we Wszechświecie; Katowice 1976

Trinh Xuan Thuan, Ukryta melodia … i człowiek stworzył Wszechświat; Poznań 1998

Tyldesley J., Nefertiti; Warszawa 2003

Uhlig H., Jedwabny Szlak; Warszawa 1996

Van Doren Ch., Historia wiedzy od zarania dziejów do dziś; Warszawa 1997

Wabell T.D. red., Czy przed wielkim wybuchem był Bóg?; Warszawa 2007

Wade N., Life’s Origins Get Murkier and Messier; The New York Times, June 13, 2000

Wasiliew L., Kulty religie i tradycje Chin; Warszawa 1974

Weiner J., Czas, miłość, pamięć; Warszawa 1999

Weiner J., Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej; Warszawa 2005

Whitrow G.J., Czas w dziejach. Poglądy na czas od prehistorii po dzień dzisiejszy; Warszawa 2005

Wilczek F., Lekkość bytu. Masa, eter i unifikacja ciał; Warszawa 2011

Wilson E.O., O naturze ludzkiej; Warszawa 1988

Wilson E.O., Przyszłość życia; Poznań 2003

Wilson E.O., Socjobiologia; Poznań 2001

Wilson H., Lud faraonów; Warszawa 1999

Wright R., Ewolucja Boga; Warszawa 2010

Wright R., Nonzero. Logika ludzkiego przeznaczenia; Warszawa 2006

Wróblewski A.K., Historia fizyki; Warszawa 2006

Zubrin R., Narodziny cywilizacji kosmicznej; Warszawa 2003

Rozliczne publikacje internetowe, wspierające narrację PROLOGU dostępne są w archiwach http://www.globstr.com/node/320 (Neurology Reviev), http://www.globstr.com/node/316 (Astronomy Reviev) czy też http://www.globstr.com/node/632604 (Higgs boson).