FRAGMENTY TOMU I
[...]
Homo sapiens – jesteśmy!
Analiza genetyczna i dokładne badania skamieniałych szczątków Homo sapiens wskazują, że anatomicznie współcześni ludzie pojawili się około dwustu tysięcy lat temu. Od swoich przodków Homo sapiens różnił się wykształceniem guzowatości bródkowej, cofniętą twarzoczaszką, zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyższym wzrostem. Jego głównym atutem był rozwinięty, sprawny mózg i zdolność do artykułowania mowy.
Zanim przyjrzymy się człowiekowi, raz jeszcze zapytajmy, czemu to właśnie Afryka stała się kolebką rozwoju najlepszych modeli bio-botów? Niewątpliwie równikowe warunki klimatyczne sprzyjały niezwykle intensywnemu replikowaniu się bio-materii. Zaś w warunkach największej koncentracji i intensywności replikacji najłatwiej było o udaną mutację. Gęste skupiska materii zawsze niosą nadzieję na rozwój jej nowych form. Gdy odbywa się to w optymalnych warunkach otoczenia, mamy pewność rozwoju. Należy też pamiętać, że ewolucja nie jest ciągiem następujących po sobie jedynie udanych eksperymentów. Na odwrót, jest nieskończonym labiryntem ślepych zaułków, nieoczekiwanych zwrotów czy dróg okrężnych. Obrazem rozwoju gatunków, ich filogenezy, jest rozgałęzione drzewo, a nie szereg ogniw pojedynczego łańcucha. Dodatkową przyczyną udanych mutacji w Afryce mógł być fakt, że wiele gałęzi tego drzewa funkcjonowało równolegle, nawet jeszcze kilkadziesiąt tysięcy lat temu.
Milion osiemset tysięcy lat wstecz sawanny Afryki Wschodniej były zaludnione przez cztery odrębne projekty istot człowiekowatych. Oprócz masywnych australopiteków funkcjonowały tam trzy wydzielone z australopiteków gatunki pierwszych Homo. Zajmowały one lepsze miejsca w konkursie sprawności organizowanym przez siły Kosmosu. Milion lat temu australopiteki zaniknęły. Współcześni ludzie pochodzą od jednego z trzech gatunków Homo żyjących wówczas, lecz na razie z braku świadectw materialnych nie wiemy od którego. Dziś na Ziemi żyje tylko jeden gatunek człowieka, choć jeszcze dwadzieścia osiem tysięcy lat temu funkcjonowali koło nas neandertalczycy. Rozwijali oni zasługujące na szacunek społeczności o trudnym dziś do oceny potencjale wzrostu. Jakąś wskazówką może być fakt, że ich mózg był większy od naszego. Prawa ewolucji są jednak nieubłagane. Skoro jesteśmy, to musieliśmy wygrać w procesie odsiewania mniej udanych koncepcji. Być może siłą. Agresja głupszych, ale liczniejszych i zadziornych Homo sapiens mogła przyczynić się do wyginięcia neandertalczyków. A być może przez przypadek przywlekliśmy z Afryki do Europy, głównego skupiska neandertalczyków, jakąś nową chorobę, na którą nie byli uodpornieni?
Analizując rozwój bio-materii w Laboratorium №3 aż do momentu pojawienia się Homo sapiens, możemy zaobserwować wielokrotną ekspansję, lub jak niektórzy wolą radiację, najsprawniejszych na danym etapie ewolucji modeli bio-botów w przestrzeni całego bio-kosmosu. „Globalizacja” jest pojęciem znanym już od czasów pierwotnych bakterii. Jest procesem naturalnym i wręcz nieuniknionym. Także w przypadku Homo sapiens początkowy impuls przemienił się w „wybuch”. Obserwując prawidła rozwoju społeczności naczelnych, możemy sądzić, że przez długi czas populacja Homo sapiens na sawannach Afryki nie przekraczała liczby trzydziestu tysięcy. Na szczęście nie wytępił ich złośliwy wirus, ani nie zabiła długotrwała susza, choć co najmniej raz, liczba osobników mogła zmniejszyć się do niewyobrażalnie małej liczby dwóch tysięcy. Mimo wszelkich niebezpieczeństw mała grupka (grupki?) Homo sapiens wyruszyła około sto tysięcy lat temu w poszukiwaniu nowych terenów łowieckich. Nie mieli pojęcia o dzisiejszej geografii, więc zupełnie nie zdawali sobie sprawy, że jakieś 70 tysięcy lat temu dotarli do Chin, a 20 tysięcy lat później przedostali się na Nową Gwineę i do Australii. Do Europy zawitali gdzieś przed czterdziestoma tysiącami lat. Kolonizacja Ameryk udała się Homo sapiens dopiero około 25 tysięcy lat temu. Ekspansja Homo sapiens w skali globu była udana, jak zresztą wiele ekspansji poprzednich modeli bio-botów. Chociaż pierwotny zestaw genów tych wędrowców był taki sam, mutacje kolejnych pokoleń zamieszkujących różne strefy klimatyczne doprowadziły do adaptacji, przekładających się obecnie na zróżnicowanie rasy ludzkiej pod względem wzrostu, budowy ciała i koloru skóry. Nieprzypadkowo mapa rozmieszczenia kolorów skóry populacji, które przez ostatni czas nie przemieszczały się, pokrywa się z mapą nasłonecznienia.
Człowiek współczesny, pomimo olbrzymiego podobieństwa genetycznego z innymi naczelnymi (według niektórych mniej niż dwa procent niezgodności w stosunku do szympansa), wyróżnia się jednak znaczącymi adaptacjami w budowie ciała czy sposobie funkcjonowania organów wewnętrznych, ale przede wszystkim w oprogramowaniu układu sterowania. Całkowicie wyprostowana postawa i dwunożny chód wymusiły zmiany konstrukcji układu kostnego. Spłaszczona klatka piersiowa, poszerzona miednica, zanik ogona, wydłużone kończyny dolne czy wysmuklone stopy i skrócona czaszka pozwalały łatwiej utrzymać równowagę i w maksymalnym stopniu wykorzystać dwunożność. Około trzydziestu tysięcy receptorów ciepła i dwudziestu pięciu tysięcy receptorów zimna znajdujących się na twarzy, brzuchu, przedniej powierzchni ramion i przedramion oraz na opuszkach palców oraz dwa do pięciu milionów gruczołów potowych (znacznie więcej niż u innych naczelnych) służyło do bardzo sprawnej regulacji temperatury wewnętrznej, realizowanej poprzez wydzielanie potu. Prawdopodobnie ta adaptacja istotnie zmniejszyła owłosienie człowieczej skóry. Rozrośnięty kciuk zwiększył za to możliwości manipulacyjne dłoni, dając szansę wykorzystywania narzędzi.
Niezwykle istotną adaptacją była zmiana cyklu płodności u samic. Krótki okres rui, sygnalizowanej u naczelnych w chemicznych kanałach komunikacji za pomocą wydzielania feromonów czy kanałem wizualnym poprzez specyficzne zabarwienie narządów rodnych, został u człowieka zastąpiony niemal ciągłą aktywnością seksualną. Znakomicie zmieniło to zachowania ludzkich bio-botów. Kontakt seksualny został zindywidualizowany, a dobór partnerów oparty na długiej grze wstępnej, obejmującej wzajemną stymulację. Ciągła atrakcyjność seksualna samiczki scementowała długotrwałe związki kobiety i mężczyzny. Cechą wyraźnie różniącą Homo sapiens od innych modeli bio-botów są nie tylko związki łączące osobników płci męskiej i żeńskiej, ale niezwykle silne i długotrwałe więzi między rodzicami a dziećmi, trwające przez całe życie. Dotyczy to nie tylko matki, co jest typowe dla większości ssaków, ale i ojca, co jest już rzadko spotykane. Wynika to z wielkiej nieporadności ludzkich noworodków i niezwykle długiego okresu dojrzewania u dzieci. Nieporadność człowieka w momencie narodzin jest związana z tym, że przez ostatnie cztery miliony lat mózg człowieka powiększył się trzykrotnie, gdy tymczasem kanał rodny kobiety poszerzył się minimalnie. Ta sytuacja uniemożliwiła rozbudowę czaszki w łonie matki i stąd noworodek musiał się rodzić wcześniej niż powinien. Nasze pierwsze miesiące po porodzie to wciąż życie płodowe, które z konieczności spędzamy poza ciałem matki, aby móc powiększyć swój mózg bez szkody dla niej samej. Już matki Homo erectus zaczynały rodzić w bólach, z narażeniem swojego zdrowia i życia. W dużej mierze jednak to właśnie cierpienie porodu i nieporadność noworodków wiązała matkę z dzieckiem na długie lata. Dodatkowo oboje uzależnieni byli od pomocy ojca lub klanu, z którego pochodzili. Wzmacniało to tendencję do monogamii połączonej ze współdziałaniem szerszych grup społecznych, złączonych więzami krwi i wspólnotą interesów. Dla podtrzymania więzów uczuciowych między rodzicami nasz gatunek ma wbudowaną materialną motywację w postaci specyficznych doznań seksualnych.
Powstawaniu nowych gatunków towarzyszyło opanowywanie nowych umiejętności. Bio-boty modeli sapiens przestały ograniczać swe istnienie jedynie do zdobywania paliwa i rozmnażania w oczekiwaniu na udaną mutację biologiczną, która pozwoli im na „coś więcej”. Tym „czymś więcej” okazała się być w ich przypadku wytwórczość. To ewolucja technologii wytwarzania będzie decydowała o postępach najzdolniejszego modelu bio-botów w opanowywaniu Laboratorium №3. Pierwszymi wytworami człowieka, „wyprodukowanymi” około dwóch milionów lat temu, były proste narzędzia. Bardzo długo, aż do czasów ludzi współczesnych, narzędzia były jedynie przedłużeniem narządów biologicznych. Zmiana jakościowa nastąpiła, gdy narzędzia zaczęły być przekazywane. Zaś prawdziwy skok pojęciowy miał miejsce, gdy przekazowi i wymianie zaczęła podlegać technologia, czyli sposób wytwarzania narzędzi. To wyzwoliło zupełnie nowe pola aktywności. Co więcej, Homo sapiens zaczął tworzyć przedmioty, które przestały mieć ściśle utylitarny charakter. Ta „nadmiarowa” aktywność zaczęła podlegać ocenie według kryteriów estetycznych. W liczącej dwieście tysięcy lat historii człowieka, pierwsze materialne przejawy „nadmiarowej” aktywności nazwanej później „sztuką” (rzeźby, instrumenty muzyczne, rysunki, biżuteria) nie są starsze niż 50 tysięcy lat. [...]
WYBRANA LITERATURA
Literatura dotycząca zagadnień poruszanych w PROLOGU, nawet jeśli uwzględnimy głównie tę w języku polskim, jest nad wyraz obfita. Z tego powodu poniżej wykazane są jedynie podstawowe pozycje, które ukierunkowały narrację autora.
Andrzejewski T., Dusze Boga Re. Wśród Egipskich Świętych Ksiąg; Warszawa 1967
Ariès P., Człowiek i śmierć; Warszawa 1992
Bada J.L., How life began on Earth: status report; Earth Planet Sci. Lett. 2004, 226, 1-15
Bajan K., Badanie periodyzacji przesunięć ku czerwieni; Praca doktorska PAN, Warszawa 2005
Ball P., Masa krytyczna. Jak jedno z drugiego wynika; Kraków 2007
Barrow J.D., Kres możliwości. Granice poznania i poznanie granic; Warszawa 1998
Basham A.L., Indie; Warszawa 2000
Bateson P., Projekt życia. Jak rozwija się zachowanie; Poznań 2003
Benz A., Przyszłość Wszechświata; Poznań 2009
Bergson H., Dwa źródła moralności i religii; Kraków 2007
Bhaktivedanta Śwami Prabhupada, Śri Iśopananisad; Geneve 1977
Bibler W., Myślenie jako dialog; Warszawa 1982
Bielicki M., Zapomniany świat Sumerów; Warszawa 1996
Black J., Słownik mitologii Mezopotamii; Katowice 1998
Blackmore S., Maszyna memowa; Poznań 2002
Bragg M., Gardiner R., Na barkach gigantów. Wielcy badacze i ich odkrycia od Archimedesa do DNA; Warszawa 2002
Braudel F., Gramatyka cywilizacji; Warszawa 2006
Brockman J. Matson K. red., Jak to jest? Naukowy przewodnik po Wszechświecie; Warszawa 1997
Bryson B., Krótka historia prawie wszystkiego; Poznań 2009
Calder R., t.I-II, Spadkobiercy. Opowieść o człowieku i stworzonym przez niego świecie; Warszawa 1972
Calvin W.H., Jak myśli mózg? Ewolucja w okamgnieniu. Warszawa 1997
Cameron R., Neal L., Historia gospodarcza świata; Warszawa 1996
Caroll S., Stąd do wieczności i z powrotem. Poszukiwanie ostatecznej teorii czasu; Warszawa 2011
Casti J.L., Kwintet z Cambridge. Owoc naukowej wyobraźni; Warszawa 2006
Ceram C.W., Bogowie, groby i uczeni; Warszawa 1958
Chang G.C.C., Buddyjska nauka o wszechcałości; Kraków 2010
Charap J.M., Objaśnianie wszechświata. Fizyka w XXI wieku; Warszawa 2005
Chojnacki A., Relief Nowoasyryjski; http://argonauci.info/content/view/29/1/ 2005
Churgin J., I co dalej? Rozmowy matematyka o tym, co może i czego nie może matematyka; Warszawa 1981
Clancy P., Brack A., Horneck G., W poszukiwaniu życia; Warszawa 2008
Coyne G. V., Heller M., Pojmowalny Wszechświat; Warszawa 2007
Czapliński M., Historia w datach; Warszawa 1997
Damasio A.R., Tajemnica świadomości. Jak ciało i emocje współtworzą świadomość; Poznań 2000
Darwin Ch., The Origin of Species; London 1985
Davies P., Bóg i nowa fizyka; Warszawa 2006
Davies P., Czas. Niedokończona rewolucja Einsteina; Warszawa 2002
Davies P., Kosmiczna wygrana. Dlaczego Wszechświat sprzyja życiu?; Warszawa 2008
Davies P., Kosmiczny projekt; Kraków 2014
Dawkins R., Samolubny gen; Warszawa 2007
Dawkins R., Ślepy zegarmistrz; Warszawa 1997
Debord G., Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu; Warszawa 2006
Dennett D.C., Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne; Warszawa 2008
Desselberger J., Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach; Bielsko Biała 2002
Dharma K., Mahabharata; Wrocław 2007
Dialogi konfucjańskie; Wrocław 1976
Diamond J., Trzeci szympans; Warszawa 1996
Dick S.J., Życie w innych światach. Dwudziestowieczna debata nad życiem pozaziemskim; Warszawa 1998
Dose K., The Origin of Life: More Questions Than Answers; Interdisciplinary Science Reviews, cilt 13, no. 4, 1988
Douglas Fields R., Drugi mózg. Rewolucja w nauce i medycynie; Warszawa 2011
Drossler R., Wenus epoki lodowej; Warszawa 1983
Dzik J., Dzieje życia na Ziemi; Warszawa 1997
Eliade M., Aspekty mitu; Warszawa 1998
Eliade M., Traktat o historii religii; Warszawa 2000
Ferry L., Człowiek-Bóg czyli o sensie życia; Warszawa 1998
Feynman R.P., Leighton R.B., Sands M., t.I-III, Feynmana wykłady z fizyki; Warszawa 1974
Feynman R.P., Wykłady z grawitacji; Warszawa 2006
Filipowicz S., Historia idei politycznych. Wybór tekstów tom II; Warszawa 2002
Frazer J.G., Złota gałąź; Warszawa 1978
Garreau J.; Radykalna ewolucja. Czy człowiek udoskonalony przez naukę i technikę będzie jeszcze człowiekiem?; Warszawa 2005
Gates E., Teleskop Einsteina. W poszukiwaniu ciemnej materii i ciemnej energii; Warszawa 2010
Godek J., Szlachetna Sanghata Sutra Dharmaparjaja; www.sanghatasutra.net
Godziski S., Porównawcza historia ustrojów państwowych; Kraków 2008
Górska T., Grabowska A., Zagrodzka J., red., Mózg a zachowanie; Warszawa 2000
Granet M., Cywilizacja chińska; Warszawa 1995
Greene B., Piękno wszechświata. Superstruny, ukryte wymiary i poszukiwanie teorii ostatecznej; Warszawa 2002
Greene B., Struktura kosmosu. Przestrzeń, czas i struktura rzeczywistości; Warszawa 2005
Greenspan S.I., Benderly B.L., Rozwój umysłu. Emocjonalne podstawy inteligencji; Poznań 2000
Gribbin J., Kosmologia; Warszawa 1998
Gribbin J., Kotki Schrödingera czyli poszukiwanie rzeczywistości; Poznań 1999
Gribbin J., Rees M., Kosmiczne zbiegi okoliczności. Ciemna materia, ludzkość i antropiczna kosmologia; Warszawa 1996
Gribbin J., W poszukiwaniu multiświata; Warszawa 2010
Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu; Warszawa 2004
Gubser S.S., Teoria strun bez tajemnic; Warszawa 2011
Gumilow L., Dzieje imperium perskiego; Warszawa 2004
Gumilow L., Śladami cywilizacji wielkiego stepu; Warszawa 1972
Haken H., Fizyka molekularna z elementami chemii kwantowej; Warszawa 1998
Hallam T., Ewolucja i zagłada; Warszawa 2004
Halpen P., Nasz inny Wszechświat. Poza kosmiczny horyzont i dalej; Warszawa 2014
Hames B.D., Biochemia. Krótkie wykłady; Warszawa 2005
Hawking S., Krótka historia czasu; Poznań 1996
Hawking S., Mlodinow L., Wielki projekt; Warszawa 2011
Hawking S., Teoria wszystkiego; Poznań 2002
Heller M., Czy fizyka jest nauką humanistyczną?; Tarnów 1998
Heller M., Kosmologia kwantowa; Warszawa 2001
Heller M., Ostateczne wyjaśnienie wszechświata; Kraków 2008
Heller M., Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświat; Warszawa 2003
Heller M., Życiński J., Matematyczność przyrody; Kraków 2010
Herzfeld M., Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie; Kraków 2004
Hingst W., Geny. Bomba zegarowa; Warszawa 1995
Hitchens Ch., Bóg nie jest wielki. Jak religia wszystko zatruwa; Katowice 2011
Hoffman A., Wokół ewolucji; Warszawa 1983
Hogan C.J., Mała księga Wielkiego Wybuchu albo kosmiczny elementarz; Warszawa 2003
Horgan J., Koniec nauki czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej; Warszawa 1999
Jakimowicz A., Zachód a sztuka Wschodu; Warszawa 1967
Jakimowicz M., Mitologia indyjska; Warszawa 1982
Jakubczak M., Między wiarą a gnozą. Doświadczenia mistyczne w tradycjach Orientu; Kraków 2003
Jakubczak M., Sankhja i joga: podstawy filozofii Patańdżalego; Wydawn. Oddz. Polskiej Akad. Nauk, 1999
Johnson P.E., Sąd nad Darwinem; Warszawa 1997
Kaku M., Hiperprzestrzeń. Wszechświaty równolegle, pętle czasu i dziesiąty wymiar; Warszawa 1999
Kane G., Supersymetria. Supersymetryczne cząstki i odkrywanie podstawowych praw przyrody; Warszawa 2006
Kania I., Tybetańska księga umarłych; Kraków 2009
Kinder H., Atlas historii świata tom I; Warszawa 1997
Kitchen E.A., Ramzes Wielki i jego czasy; Warszawa 2002
Kondratow A., Zaginione cywilizacje; Warszawa 1976
Kordys J., Mózg i zagadki; Warszawa 1991
Kosidowski Z., Gdy Słońce było bogiem; Warszawa 1973
Kossecki J., Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach; Katowice 2003
Krimsky S., Nauka skorumpowana?; Warszawa 2006
Kuckenburg M., Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma; Warszawa 2006
Kudelska M. tł., Upaniszady; Kraków 2004
Künstler M.J., Mitologia chińska; Warszawa 1981
Künstler M.J., Sprawa Konfucjusza; Warszawa 1983
Kurpiewski W., Nauka Buddy; Kraków 2004
Lachowicz K., Potoczne koncepcje świata i natury ludzkiej; Gdańsk 2004
Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów; Warszawa 2008
Langaney A., Clottes J., Guilaine J., Simonnet D., Najpiękniejsza historia człowieka; Warszawa 1999
Leick G., Mesopotamia; London 2001
Lem S., Golem XIV; Kraków 1981
Lem S., Okamgnienie; Kraków 2000
Lesch H., Müller J., Nasz Wszechświat; Warszawa 2004
Ley W., W niebo wpatrzeni; Warszawa 1984
Lincoln D., Kwantowa granica. LHC - Wielki Zderzacz Hadronów; Warszawa 2010
Lipińska J., Mitologia starożytnego Egiptu; Warszawa 1986
Lipiński E., Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne; Lublin 2009
Liu J., Wprowadzenie do filozofii chińskiej; Kraków 2010
Lo Kuan-czung, Dzieje trzech królestw; Warszawa 1972
Lovell J., Wielki mur chiński. Chiny kontra świat 1000 p.n.e.-2000 n.e.; Warszawa 2007
Macdougall D.; Zamarznięta Ziemia. Historia dawnych i przyszłych epok lodowcowych.; Warszawa 2008
Malkowski E.F., Przed faraonami. Tajemnicza prehistoria Egiptu; Warszawa 2006
Maniaczyk J. tł., Traktat sukcesyjny Asarhaddona króla Asyrii (681-669 p.n.e.); Poznań 1997
Masłowscy D.i W., Słownik mitologii świata; Kęty 2000
Mastalerz P., Elementarna biochemia; Wrocław 2009
McGrath A., Geny, memy i sens życia; Kraków 2008
McTaggart L., Pole. W poszukiwaniu tajemniczej siły Wszechświata; Warszawa 2009
Modelski G., Cities of the ancient world: an inventory (-3500 to -1200); Washington 1997
Moir A., Jessel D., Płeć mózgu; Warszawa 1998
Nieć M., Komunikowanie polityczne w społeczeństwach przedmasowych; Warszawa 2011
Nimitz G., Haibel A., Przestrzeń czasu zerowego. Tunelowanie kwantowe i prędkości nadświetlne.; Warszawa 2012
Olędzki J., Ludzie wygasłego wejrzenia; Warszawa 1999
Olmstead A.T., Perski ogień. Pierwsze starcie Wschodu z Zachodem; Warszawa 1974
Olson S., Mapowanie historii ludzkości; Poznań 2003
Oparin A.I., Origin of Life; (1936) New York, Dover Publications, 1953 (Reprint)
Penrose R., Droga do rzeczywistości; Warszawa 2004
Piwkowski W., Socjologia religii. Antologia tekstów; Kraków 2007
Popko M., Huryci; Warszawa 2005
Poppel E., Mózg tajemniczy kosmos; Warszawa 2005
Possehl G.L., The Indus Civilization: A Contemporary Perspective; Walnut Creek, California 2002
Postgate J.N., Early Mesopotamia. Society and economy at down of history; London - New York,1996
Prigogine I., Z chaosu ku porządkowi; Warszawa 1990
Rajski A., Zoologia. Część ogólna tom I; Warszawa 1997
Rajski A., Zoologia. Część systematyczna tom II; Warszawa 1997
Randall L., Ukryte wymiary wszechświata; Warszawa 2011
Rees M., Nasz kosmiczny dom; Warszawa 2006
Rees M., Tylko sześć liczb; Warszawa 2000
Reeves H., De Rosnay J., Coppens Y. Simonnet D., Najpiękniejsza historia świata. Tajemnice naszego pochodzenia.; Warszawa 1997
Ritzer G., Klasyczna teoria socjologiczna; Poznań 1992
Rollinson H., Early Earth systems: geochemical approach; Oxford 2007
Roux G., Mezopotamia; Warszawa 1998
Ryszkiewicz M., Ewolucja. Od Wielkiego Wybuchu do Homo sapiens; Warszawa 2000
Sachse J. tł., The Bhagavad Gita; Oxford - New York 1994
Sagan C., Kosmos; Poznań 1997
Sagan C., Rajskie smoki; Poznań 1998
Sagan C., Świat nawiedzany przez demony; Poznań 1999
Saggs H.W.F., Wielkość i upadek Babilonii; Warszawa 1973
Scott A., Schody do umysłu. Nowa kontrowersyjna wiedza o świadomości; Warszawa 1999
Scott M., Życie w Kosmosie; Wrocław 2006
Seremet R., Alchemia i moc medytacji; Białystok 2004
Skarga B., Granice historyczności; Warszawa 2005
Skweres E.M. tł., Nauka o bycie a sztuka życia. Transcendentalna medytacja; Konstancin 2003
Smolin L., Kłopoty z fizyką. Powstanie i rozkwit teorii strun, upadek nauki i co dale; Warszawa 2008
Snellgrove D., Richardson H., Tybet. Zarys historii kultury; Warszawa 1978
Southwood R., Historia życia. Od początków do dzisiaj i dalej …; Warszawa 2004
Steinhardt P.J., Nieskończony wszechświat. Poza teorię wielkiego wybuchu; Warszawa 2009
Stewart I., Cohen J., Wytwory rzeczywistości. Ewolucja umysłu ciekawego; Warszawa 2003
Stewart I., Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu; Warszawa 2001
Stępień M., Kodeks Hammurabiego; Warszawa 1996
Stiller R., Gilgamesz; Kraków 2008
Susskind L., Kosmiczny krajobraz. Dalej niż teoria strun; Warszawa 2011
Swanson C., The torsion field and the aura; Subtle Energies & Energy Medicine, Volume 19, Number 3; Page 43-89; 2008
Sy-ma Tsien, Syn smoka. Fragmenty zapisków historyka; Warszawa 2000
Szuwalska I., Bhagawadgita; Warszawa 2005
Tattersall I., Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e.; Warszawa 2010
The tale of Sinuhe and other ancient Egyptian poems 1940-1640 B.C.; New York,1997
Toffler A., Trzecia fala; Warszawa 1997
Trajdos T., Matematyka dla inżynierów; Warszawa 1981
Trefil J., Czy jesteśmy niepowtarzalni? Fenomen ludzkiego umysłu; Warszawa 1998
Trepka A., Życie we Wszechświecie; Katowice 1976
Trinh Xuan Thuan, Ukryta melodia … i człowiek stworzył Wszechświat; Poznań 1998
Tyldesley J., Nefertiti; Warszawa 2003
Uhlig H., Jedwabny Szlak; Warszawa 1996
Van Doren Ch., Historia wiedzy od zarania dziejów do dziś; Warszawa 1997
Wabell T.D. red., Czy przed wielkim wybuchem był Bóg?; Warszawa 2007
Wade N., Life’s Origins Get Murkier and Messier; The New York Times, June 13, 2000
Wasiliew L., Kulty religie i tradycje Chin; Warszawa 1974
Weiner J., Czas, miłość, pamięć; Warszawa 1999
Weiner J., Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej; Warszawa 2005
Whitrow G.J., Czas w dziejach. Poglądy na czas od prehistorii po dzień dzisiejszy; Warszawa 2005
Wilczek F., Lekkość bytu. Masa, eter i unifikacja ciał; Warszawa 2011
Wilson E.O., O naturze ludzkiej; Warszawa 1988
Wilson E.O., Przyszłość życia; Poznań 2003
Wilson E.O., Socjobiologia; Poznań 2001
Wilson H., Lud faraonów; Warszawa 1999
Wright R., Ewolucja Boga; Warszawa 2010
Wright R., Nonzero. Logika ludzkiego przeznaczenia; Warszawa 2006
Wróblewski A.K., Historia fizyki; Warszawa 2006
Zubrin R., Narodziny cywilizacji kosmicznej; Warszawa 2003
Rozliczne publikacje internetowe, wspierające narrację PROLOGU dostępne są w archiwach http://www.globstr.com/node/320 (Neurology Reviev), http://www.globstr.com/node/316 (Astronomy Reviev) czy też http://www.globstr.com/node/632604 (Higgs boson).